Nerwica natręctw – czym jest i jakie są jej objawy?

Nerwica natręctw, czyli zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne opiera się na obsesyjnych myślach, ideach i działaniach, które pojawiają się poza umysłem i wolą osoby. Natrętne myśli charakteryzują się uciążliwością, ponieważ doświadczająca ich osoba mimo wszelkich starań nie jest on w stanie samodzielnie się ich pozbyć. Na czym dokładnie polega nerwica natręctw i jak rozpoznać objawy?

Sprawdź też artykuł o nadmiernym myśleniu: https://bezproblemowa.pl/wysoka-wrazliwosc/jak-przestac-wszystko-analizowac/

Nerwica natręctw – historia i cechy

Nerwica natręctw została po raz pierwszy opisana w 1827 roku. Określono wówczas główną cechę myśli, których doświadcza z tego typu zaburzeniem, czyli ich uporczywość. Obecnie zidentyfikowano dwie główne cechy nerwicy natręctw – obsesja i kompulsje. W związku z tym w praktycznej neurologii i psychiatrii choroba jest również znana jako zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD).

Jak często występują zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne?

Nerwica natręctw nie jest tak powszechna jak np. nerwica histeryczna czy neurastenia. Według różnych źródeł cierpi na nią od 2 do 5% populacji krajów rozwiniętych. Choroba nie ma predyspozycji płciowych – występuje tak samo często u kobiet i mężczyzn.

Należy zaznaczyć, że pojedyncze lęki (na przykład lęk wysokości czy lęk przed owadami) obserwuje się również u osób zdrowych, ale jednocześnie nie mają one tak niekontrolowanego i uciążliwego charakteru jak u pacjentów z nerwicą natręctw.

Nerwica natręctw – leczenie

Diagnoza nerwicy natręctw obejmuje dokładne przesłuchanie pacjenta, badania psychologiczne oraz wykluczenie nieprawidłowości w ośrodkowym układzie nerwowym metodami neuroobrazowania. W leczeniu stosuje się połączenie terapii lekowej (leki przeciwdepresyjne, uspokajające) z metodami psychoterapeutycznymi (np. terapia poznawczo-behawioralna).

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – przyczyny

Według współczesnych badaczy nerwica natręctw opiera się na zaburzeniach neuroprzekaźników. Rezultatem jest patologiczna zmiana procesów myślowych i zwiększony niepokój.

Zaburzenia w pracy układów neuroprzekaźników mogą być spowodowane czynnikami zarówno dziedzicznymi, jak i nabytymi. W pierwszym przypadku mówimy o uwarunkowaniach genetycznych odpowiedzialnych za syntezę substancji wchodzących w skład układów neuroprzekaźników, które bezpośrednio wpływają na ich funkcjonowanie.

W drugim przypadku wśród czynników wyzwalających nerwicę natręctw można uznać, że przyczyną są różne wpływy zewnętrzne stabilizujące pracę ośrodkowego układu nerwowego:

• przewlekły stres,
• traumy,
• TBI, czyli urazowe uszkodzenie mózgu,
• choroby zakaźne (wirusowe zapalenie wątroby, mononukleoza zakaźna, odra),
• przewlekłe nieprawidłowości somatyczne (przewlekłe zapalenie trzustki, żołądka i dwunastnicy, odmiedniczkowe zapalenie nerek, nadczynność tarczycy).

Nerwica natręctw jest więc wieloczynnikową patologią, w której dziedziczne predyspozycje ujawniają się pod wpływem różnych czynników wyzwalających. Zaobserwowano też, że do rozwoju zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego mogą mieć tendencję osoby bardziej wrażliwe i empatyczne od innych.

Przeczytaj też „Jak pokonać lęk społeczny?”

Nerwica natręctw – objawy

Podstawą do zdiagnozowania zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych są powtarzające się natrętne myśli (wyobrażenia, lęki, wątpliwości, zachcianki, wspomnienia), które trudno zignorować i  odeprzeć. Jednocześnie osoby cierpiące na nerwicę natręctw są dość krytyczne wobec siebie i swojego stanu. Często, mimo wielokrotnych prób przezwyciężenia objawów starania nie przynoszą oczekiwanych rezultatów.

Wraz z obsesjami pojawiają się kompulsje, za pomocą których pacjenci próbują zmniejszyć niepokój oraz odwrócić uwagę od irytujących myśli. Objawy nerwicy natręctw mogą wahać się od łagodnych, praktycznie niewpływających na jakość życia danej osoby i jej zdolność do pracy, aż do znacznych, prowadzących do poważnych komplikacji. 

Przy łagodnym nasileniu najbliższe osoby mogą nawet nie zauważyć żadnych nieprawidłowości, przypisując te niewielkie objawy cechom charakteru. Jednak w ciężkich, zaawansowanych przypadkach osoby mogą odmawiać wychodzenia domu, a nawet pokoju (np. w celu uniknięcia infekcji lub zakażenia).

Rodzaje lęków i myśli przy nerwicy natręctw

Można wyróżnić kilka rodzajów myśli i lęków u osób zmagających się z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym:

• Obsesyjny lęk przed porażką – lęl przed tym, że wykonanie danej czynności nie okaże się nieprawidłowe. Może być to np. zapomnienie tekstu podczas publicznych występów, niepowodzenie przy kontaktach płciowych itd. U osób z OCD czasami wystepuje również erytrofobia, czyli strach przed zarumienieniem się przed nieznajomymi.
• Natrętne wątpliwości – niepewność co do poprawności realizacji różnych działań. Pacjenci cierpiący na natrętne wątpliwości nieustannie martwią się, czy zakręcili kran z wodą, wyłączyli żelazko, czy dobrze wskazali adres w liście itp. Ich działania stale poprzedzone są niekontrolowanym niepokojem, dlatego obsesyjnie sprawdzają niemal każdą wykonywaną przez siebie czynność.
• Fobie – mają najszerszą odmianę: od lęku przed zachorowaniem na różne choroby (syfilofobia, cancerofobia, kardiofobia ), lęk wysokości (hipsofobia), lęk przed zamkniętymi przestrzeniami (klaustrofobia) otwartymi przestrzeniami (agorafobia) itp. Typowe fobie wśród osób z OCD to strach przed doświadczaniem bólu (algofobia), strach przed śmiercią (tanatofobia) oraz strach przed owadami (insektofobia).
• Natrętne myśli – mogą to być np. uporczywie wnikające w pamięć imiona, wersy z piosenek lub zwrotów, nazwiska, a także różne myśli, które są sprzeczne z ideami życiowymi pacjenta (np. myśli bluźniercze u wierzącego pacjenta). W niektórych przypadkach dochodzi do obsesyjnego filozofowania – pustych, niekończących się myśli, na przykład o tym, dlaczego drzewa rosną wyżej od ludzi lub co się stanie, jeśli pojawią się dwugłowe krowy.
• Natrętne wspomnienia – wspomnienia pewnych zdarzeń, które wytwarzają się wbrew woli osoby z OCD, które z reguły mają nieprzyjemną naturę. Obejmuje to również perseweracje (obsesyjne idee) – jasny dźwięk lub obrazy wizualne (melodie, frazy, obrazy), które odzwierciedlają traumatyczną sytuację z przeszłości.
• Czynności natrętne – powtarzane wielokrotnie wbrew woli osoby cierpiącej na zaburzenie Jest to np. mrużenie oczu, oblizywanie ust, prostowanie włosów, grymasy, mruganie, drapanie się w tył głowy, przestawianie przedmiotów itp. Niektórzy klinicyści osobno rozróżniają popędy obsesyjne – niekontrolowane pragnienie liczenia lub czytania czegoś, przestawiania słów itp. to Do tej grupy należą również trichotillomania (wyrywanie włosów), dermatillomania (uszkodzenie własnej skóry) oraz onychofagia (natrętne obgryzanie paznokci).

Nerwica natręctw – testy, diagnoza

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne rozpoznaje się na podstawie:

• wywiadu pacjenta z lekrzem,
• danych z badania neurologicznego,
• wyników badań psychiatrycznych,
• testów psychologicznych . 

Zdarza się, że pacjenci z natręctwami psychosomatycznymi są bezskutecznie leczeni przez gastroenterologa, internistę lub kardiologa z powodu nieprawidłowości somatycznych. Dopiero po upływie wielu lat nieskutecznego leczenia kierowni są do o neurologa lub psychiatry.

Nerwica natręctw – najważniejsze kryteria diagnostyczne

Istotne dla rozpoznania OCD są codzienne obsesje i/lub kompulsje, które trwają co najmniej 1 godzinę dziennie i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Stan pacjenta można ocenić za pomocą skali Yale-Browna, psychologicznych badań osobowości , testów patopsychologicznych. 

Niestety, w niektórych przypadkach psychiatrzy diagnozują u pacjentów z OCD schizofrenię, co może wiązać się z nieprawidłowym leczeniem,  prowadzącym do postępu objawów nerwicy natręctw. 

Badanie neurologiczne może ujawnić nadmierną potliwość dłoni, oznaki dysfunkcji układu autonomicznego, drżenie palców wyciągniętych dłoni, czy odruchy głębokie (ścięgniste). W przypadku podejrzenia patologii mózgu pochodzenia organicznego (guz śródmózgowy, zapalenie mózgu, zapalenie pajęczynówki , tętniak mózgu ) wskazane jest MRI , MSCT lub CT mózgu .

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne – leczenie farmakologiczne

Skuteczne leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych jest możliwe tylko przy zachowaniu zasad indywidualnego i zintegrowanego podejścia do terapii. Wskazane jest łączenie leczenia farmakologicznego i psychoterapeutycznego, a w niektórych przypadkach hipnoterapii.

Farmakoterapia opiera się na stosowaniu leków przeciwdepresyjnych III generacji, których działanie polega na hamowaniu wychwytu zwrotnego serotoniny. Jeśli nerwica natręctw u danej osoby charakteryzuje się przeważającym lękiem, przepisywane są środki spokajające.

Natomiast u pacjentów z  przebiegiem przewlekłym największą skuteczność wykazują atypowe leki psychotropowe (kwetiapina). Farmakoterapia ciężkich przypadków zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych prowadzona jest wyłącznie w szpitalu psychiatrycznym pod okiem wykwalifikowanego personelu.

Psychoterapia przy nerwicy natręctw

Spośród metod oddziaływania psychoterapeutycznego przy leczeniu OCD najbardziej skuteczna okazuje się terapia poznawczo-behawioralna. W pierwszej kolejności psychoterapeuta identyfikuje obsesje i fobie pacjenta, a następnie udziela mu wskazówek, które pomogą przezwyciężyć lęk.

Powszechnie stosuje się też metodę ekspozycji, kiedy to pacjent z nerwicą natręctw pod okiem psychoterapeuty stawiany jest przed niepokojącą go sytuacją. Celem jest zrozumienie, że nie stanowi ona bezpośredniego zagrożenia i tym samym zminimalizowanie lęków. Przykładowo, u osoby, która stale myje ręce w obawie przed zarazkami zaleca się, ograniczenie mycia rąk do absolutnego minimum, aby przekonała się, że nie wystąpi u niej żadna choroba.

Zastosowanie metod psychoanalitycznych w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych jest ograniczone, ponieważ mogą one wywoływać wybuchy lęku i niepokoju.

Ciągle czekasz aż w Twoim życiu coś się zmieni? Klik

Profilaktyka przeciwko nerwicy natręctw

Całkowite wyleczenie nerwicy natręctw jest niezwykle rzadkie. Jednak odpowiednia psychoterapia i dobrze dobrane leki mogą znacznie zmniejszyć objawy nerwicy i poprawić jakość życia osoby z OCD. Warto mieć na uwadze, że przy niekorzystnych warunkach środowiskowych, takich jak stres, ciężka choroba, czy przepracowanie) zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne może pojawić się ponownie. Mimo to, w większości przypadków objawy udaje się skutecznie złagodzić.

Biorąc pod uwagę predyspozycje do rozwoju nerwicy natręctw, można wysnuć wniosek, że najbardziej skuteczne jest ogólne dbanie o dobrostan psychiczny. Zalecana jest też dobrze zbilansowana dieta, aktywność fizyczna, uczenie się nazywania emocji i otaczanie się wspierającymi ludźmi. 

Źródła:

• Obsessive-Compulsive Disorder: A Comprehensive Review of the Neurobiology and Genetic Markers. (Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne: Kompleksowe omówienie neurobiologii i markerów genetycznych)
• Cognitive and Neural Mechanisms of Obsessive-Compulsive Disorder: A Review of Functional Imaging. Studies (Poznawcze i neuronalne mechanizmy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego: Przegląd badań obrazowania funkcjonalnego).
• Treatment of Obsessive-Compulsive Disorder: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials. (Leczenie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego: Systematyczny przegląd randomizowanych badań kontrolowanych).
• Predictors of Treatment Response in Obsessive-Compulsive Disorder: A Meta-analysis of Longitudinal Studies. (Przewidywacze odpowiedzi na leczenie w zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym: Metaanaliza badań podłużnych).
• Neurotransmitter Systems and Pharmacotherapy in Obsessive-Compulsive Disorder: A Comprehensive Review. (Układy neuroprzekaźników i farmakoterapia w zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym: Kompleksowy przegląd).
• The Role of Serotonin in Obsessive-Compulsive Disorder: Insights from Molecular Imaging Studies. (Rola serotoniny w zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym: Spostrzeżenia z badań obrazowania molekularnego)